Historia Uczelni

Geneza. Uniwersytet jako spadkobierca chlubnych tradycji

Akademickie aspiracje Częstochowy i zarazem związanego z miastem regionu mają kilkusetletnią tradycję. Już w XVII wieku w klasztorze jasnogórskim powołany został uniwersytet pauliński. Miał uprawnienia do nadawania stopni naukowych, w tym również doktoratów. Paulini czynili przygotowania do przekształcenia studium generalnego w publiczny uniwersytet. Utrata przez Rzeczpospolitą niepodległości zmusiła inicjatorów do rezygnacji z tej idei. Jasnogórski uniwersytet przestał funkcjonować w drugiej połowie XIX wieku, a dokładnie w 1857 roku. Początek XX wieku i rozbudzająca się coraz bardziej świadomość narodowa Polaków, a przy tym potrzeby rozbudowującego się miasta, przyniosły ze sobą duże zapotrzebowanie na nauczycieli. Znaczne zasługi na tym polu odniosło powstałe w 1909 roku Towarzystwo Opieki Szkolnej. Stowarzyszenie miało na celu „szerzenie oświaty wśród miejscowej ludności na zasadach religijnych i patriotycznych”. Z inicjatywy społeczników zaczęto organizować kursy dla analfabetów, szkoły elementarne i średnie. Od roku szkolnego 1915/1916 Towarzystwo Opieki Szkolnej prowadziło kursy pedagogiczne dla nauczycieli, a także gimnazjalne dla dziewcząt. W 1917 roku wznowiło działalność Koło Polskiej Macierzy Szkolnej, a dzięki staraniom jej członków wkrótce powstało Męskie Seminarium Nauczycielskie im. Tadeusza Kościuszki. Początkowo mieściło się ono przy ul. św. Barbary, natomiast od 1922 roku zyskało odrębne pomieszczenia przy ul. Jasnogórskiej 34a. Siedem lat później w budynku tym znalazła siedzibę również Komisja Egzaminacyjna Kwalifikacyjna, powstała z myślą o czynnych nauczycielach, którzy nie legitymowali się odpowiednimi uprawnieniami do wykonywania zawodu. W 1931 roku pod tym adresem zainaugurowała działalność poradnia metodyczno-pedagogiczna, służąca odpowiednim wsparciem dla nauczycieli.

Z raportów sporządzonych w 1932 roku wynika, że do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego im. Tadeusza Kościuszki uczęszczało ponad 160 słuchaczy. Byli to mieszkańcy pobliskich wsi. Należy podkreślić, że niemal równolegle istniało seminarium dla kobiet, od 1930 roku funkcjonowało ono pod nazwą Miejskiego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego. Jego siedziba mieściła się w budynku Szkoły Podstawowej nr 22, w parku im. Gabriela Narutowicza. Dzięki sąsiedztwu szkoły słuchaczki seminarium mogły odbywać praktyki w tym samym budynku.

Trudne, a nawet tragiczne chwile przeżywały polska oświata i szkolnictwo wyższe na skutek wybuchu II wojny światowej. W Generalnej Guberni szkolnictwo ograniczono do szkół powszechnych i zawodowych, a na ziemiach przyłączonych do Rzeszy zamknięto wszystkie polskie szkoły. Poczynaniom okupanta przeciwstawił się Związek Nauczycielstwa Polskiego. Wyrazem tego było utworzenie m.in. w Częstochowie Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (już w maju 1940 roku). Wynikiem działalności konspiracyjnej było funkcjonowanie pięciu tajnych kompletów, gdzie nauczano przyszłych pedagogów. Kształcenie prowadziło siedmiu nauczycieli. Ważnym rozdziałem w „akademickiej historii Częstochowy” stał się okres po upadku powstania warszawskiego i ewakuacji mieszkańców stolicy. Począwszy od jesieni 1944 roku, do Częstochowy zaczęli przybywać nauczyciele akademiccy, dla których miasto u podnóża Jasnej Góry stało się miejscem kontynuowania pracy naukowo-dydaktycznej. Byli wśród nich pracownicy takich uczelni, jak: Uniwersytet Warszawski, Szkoła Główna Handlowa czy Politechnika Warszawska. Grono akademików powiększali dodatkowo naukowcy Uniwersytetu Wileńskiego i Lwowskiego, którzy w Częstochowie znaleźli nie tylko schronienie, ale również warunki do pracy – pomimo niezbędnej konspiracji. Szacuje się, że w tym „podziemnym uniwersytecie” do chwili wyzwolenia kształciło się ok. 700 młodych ludzi. Wśród studentów znaleźli się nie tylko warszawiacy, którzy musieli opuścić stolicę, ale także stosunkowo liczna grupa „miejscowych”. Wyzwolenie, a wraz z nim odbudowa kraju, spowodowały odpływ akademików do macierzystych uczelni.

Potrzeba modernizacji i rozbudowy kraju sprzyjała tworzeniu w drugiej połowie XX wieku nowych uczelni i ośrodków akademickich. Decyzją Ministra Oświaty 1 września 1957 roku powstało w Częstochowie Studium Nauczycielskie. Nauka odbywała się w trybie dziennym lub zaocznym. Siedziba uczelni mieściła się w gmachu dawnych koszar przy ul. Deglera (obecnie Dąbrowskiego 31). Dyrektorem został dr Konstanty Zajda. Studium w Częstochowie kształciło przyszłych nauczycieli na kierunkach: matematyka, fizyka, biologia, ekonomika gospodarstwa domowego i żywienia zbiorowego. Ofertę wzbogacono kilka lat później, wprowadzając wychowanie przedszkolne z nauczaniem początkowym oraz nauczanie z zajęciami praktycznymi. Przez pewien czas przygotowywano do pracy polonistów, nauczycieli rysunków, chemii i biologii. Pod koniec 1968 roku Studium przeniesiono z ul. Deglera (Dąbrowskiego) do nowo powstałego budynku przy al. A. Zawadzkiego (obecnie al. Armii Krajowej 13/15). Jednostka zatrudniała 45 pracowników. W ich dyspozycji pozostawało 14 sal wykładowych, sala gimnastyczna i aula. Z podsumowań statystycznych wynika, że w latach 1964–1971 Studium Nauczycielskie w Częstochowie wykształciło ponad 3400 osób. Zajęło w ten sposób drugie miejsce w gronie swoich odpowiedników w ówczesnym województwie katowickim (osiągnięto wynik ponad 18% ogółu studentów SN). Studium Nauczycielskie w Częstochowie zakończyło swoje funkcjonowanie z ostatnim dniem sierpnia 1971 roku.

Powstaje Wyższa Szkoła Nauczycielska w Częstochowie – nowy rozdział w kształceniu nauczycieli

Wychodząc naprzeciw potrzebom szkolnictwa w województwie katowickim Prezydium Rządu podjęło uchwałę o utworzeniu w Częstochowie samodzielnej Wyższej Szkoły Nauczycielskiej. Jej zadaniem będzie kształcenie nauczycieli dla potrzeb szkół podstawowych i zasadniczych szkół zawodowych. […] Wyższa Szkoła Nauczycielska ma kształcić nauczycieli na dwóch wydziałach: matematyczno-przyrodniczym i pedagogicznym

– informowała miejscowa prasa na wieść o uruchomieniu – w miejsce Studium Nauczycielskiego – Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Częstochowie. Nowa uczelnia powstała dzięki rozporządzeniu Rady Ministrów z 30 lipca 1971 roku. Za założyciela WSN uznany został doc. dr Konstanty Zajda, który od 1 kwietnia 1971 roku podjął starania prowadzające do przekształcenia Studium Nauczycielskiego w Wyższą Szkołę Nauczycielską. Choć nigdy nie został rektorem, to do dzisiaj jego portret znajduje się w Galerii Rektorów w Sali Senatu – ku podkreśleniu zasług! Pierwszy rok funkcjonowania Uczelnia rozpoczęła oficjalnie 1 września 1971 roku. Wydział Matematyczno-Przyrodniczy oferował kandydatom 3-letnie studia na kierunkach fizyki i chemii, natomiast Wydział Pedagogiczny proponował kształcenie na kierunkach: opieka nad dzieckiem (z przedmiotami pobocznymi), zajęcia techniczne i muzyczne oraz nauczanie początkowe (z kierunkiem pobocznym wychowanie plastyczne). W strukturze uczelni znalazły się ponadto jednostki międzywydziałowe: Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych, Studium Wojskowe oraz Studium Wychowania Fizycznego. Na pierwszy rok studiów zaplanowano przyjęcie ponad 220 studentów. Wyższa Szkoła Nauczycielska przejęła majątek, którym dotychczas dysponowało Studium Nauczycielskie w Częstochowie. Były to budynki dydaktyczne, dom studenta, środki trwałe, pomoce naukowe i inne. Wartość tę oszacowano na blisko 26 mln ówczesnych złotych. Nowa uczelnia przejęła również pracowników. Jeszcze w sierpniu 1971 roku uruchomiono Bibliotekę Główną. Decyzją Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego na funkcję rektora powołano doc. dr. Mariana Jakubowskiego, który 11 października przewodniczył pierwszej inauguracji roku akademickiego 1971/1972. W początkowych latach funkcjonowania kadrę Uczelni stanowiło 95 pracowników naukowo-dydaktycznych. W gronie tym znalazło się 12 docentów, 7 adiunktów, 44 asystentów i 26 wykładowców.

Pierwszy rektor doc. dr Marian Jakubowski nie tylko czynił starania zmierzające do umocnienia nowo powstałej uczelni, ale również realizował plan jej dynamicznego rozwoju. Już w pierwszych latach istnienia uruchomione zostały studia zaoczne. Kolejnym osiągnięciem było uzyskanie w maju 1973 roku uprawnień do prowadzenia czteroletnich studiów magisterskich. Dużym sukcesem pierwszego rektora było uzyskanie zgody na przekształcenie Uczelni w Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Częstochowie. Zabieg ten był możliwy dzięki rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 sierpnia 1974 roku. Pod dokumentem podpisał się Prezes Rady Ministrów Piotr Jaroszewicz.

Wyższa Szkoła Pedagogiczna już w pierwszych miesiącach istnienia otrzymała insygnia akademickie i sztandar. 1 lutego 1977 roku funkcje rektora Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie objął prof. dr hab. Janusz Sztumski. Pomimo trudności i zapaści gospodarczej, w jakiej znajdowała się w tym czasie Polska, doprowadził do uruchomienia dwóch kierunków kształcenia na studiach dziennych – wychowania plastycznego i wychowania muzycznego. Dzięki jego staraniom utworzono również kierunek na studiach zaocznych – zarządzanie oświatą i kulturą. Okres sprawowania funkcji rektora przez prof. dr. hab. Janusza Sztumskiego charakteryzował się licznymi sukcesami w zakresie wzmocnienia kadry oraz rozwoju bazy materialnej. Sukcesem zakończyły się starania o przeznaczenie części pomieszczeń ówczesnego Domu Studenta „Desygnat” na potrzeby dydaktyczne i naukowo-badawcze dla kierunku fizyki. 19 grudnia 1977 roku oddany został do użytku Dom Studenta „Skrzat”, w którym zamieszkali studenci WSP. Patrząc w przyszłość, prof. dr hab. Janusz Sztumski rozwijał współpracę zagraniczną, w tym m.in. z uczelniami amerykańskimi.

W grudniu 1980 roku rozpoczął pracę na stanowisku rektora prof. dr hab. Włodzimierz Brzezin. Ważnym dokonaniem jego kadencji było uruchomienie Studium Religioznawstwa. W ofercie skierowanej do kandydatów pojawił się nadto nowy kierunek studiów – poradnictwo zawodowe. Dwie kadencje obowiązki rektora wypełniał prof. dr hab. Edward Polanowski (1984–1990). Za sprawą jego wysiłków udało się przekształcić Wydział Pedagogiczny w Pedagogiczno-Humanistyczny oraz doprowadzić do uruchomienia Instytutu Filologii Polskiej. Liczne inwestycje poczynione w tym czasie przez rektora Polanowskiego poprawiły zaplecze lokalowe ówczesnej WSP. Wśród nich należy wymienić nadbudowę IV piętra w budynku przy al. Armii Krajowej 36a, z przeznaczeniem na potrzeby polonistyki. Udało się pozyskać część budynku przy ul. Waszyngtona 4/8 (warto zaznaczyć, że budynek przy ul. Waszyngtona od 1990 roku jest siedzibą rektora i administracji Uczelni. W pełni stał się własnością Uczelni 18 grudnia 1996 roku). Rozpoczęła się również rozbudowa budynku przy al. Armii Krajowej 13/15, tzw. B-1, (- czyli wybiegając nieznacznie w przyszłość za kadencji rektora prof. dr. hab. Józefa Świątka). Znaczącym osiągnięciem stało się otwarcie 1 października 1988 roku Filii WSP w Wieluniu (notabene, była to jedyna Filia w dotychczasowej historii Uczelni).

Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie – z ambicjami uniwersyteckimi

Z początkiem lat 90. XX wieku rektorem wybrano prof. dr. hab. Józefa Świątka. Przyczynił się on do znacznych zmian w strukturze Uczelni, która stała się czterowydziałowa. Były to następujące jednostki organizacyjne: Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, Filologiczno-Historyczny, Pedagogiczny oraz Wydział Wychowania Artystycznego. Przełomem stało się wprowadzenie do pracy komputerów. Nowoczesny sprzęt pojawił się w instytutach, bibliotece i w administracji. Z myślą o kształceniu studentów uruchomiono także pierwszą pracownię komputerową. Udało się zwiększyć ofertę kształcenia. Wśród nowych kierunków pojawiły się studia licencjackie (3-letnie) w specjalnościach: informatyka, ochrona środowiska, pedagogika pracy, wychowanie techniczne. Nowe kierunki, a szczególnie związane
z obsługą komputerów były zwiastunem nowego rozdziały w historii WSP. Uczelnia już nie tylko nastawiała się na kształcenie kadry pedagogicznej. Jej absolwenci znajdowali zatrudnienie już nie tylko w szkołach i instytucjach oświaty. Zmiany dotarły również do Wielunia. Tamtejszą filię przekształcono w Kolegium Nauczycielskie. Władze Uczelni podjęły decyzje o zakupie budynku w Zakopanem (w dzielnicy „Jaszczurówka”). Oficjalnie zyskał on nazwę Dom Pracy Twórczej „Kłos”. Organizowano w nim m. in. konferencje naukowe i plenery artystyczne. Otwarty był również dla pracowników, którzy chcieli odpocząć i poznać Podhale. W omawianym okresie powiększyła się kadra dydaktyczna, w szczególności grono samodzielnych pracowników naukowo-dydaktycznych, których liczba wzrosła z 19 osób aż do 40.

W 1996 rektorem Uczelni został prof. dr hab. Ryszard Szwed. Pod jego kierownictwem (w 1998 roku) ukończono rozbudowę budynku przy al. Armii Krajowej 13/15 (B-1). Z inicjatywy rektora rozpoczęto starania zmierzające do powiększenia powierzchni użytkowej Biblioteki Głównej; zgromadzono m.in. dokumentację i fundusze umożliwiające budowę magazynu książek. Pozyskano również budynek przy ul. Jasnogórskiej, w którym przez lata ulokowany był Instytut Muzyki. W czasie kadencji rektora Ryszarda Szweda pojawiła się idea przekształcenia Uczelni w Uniwersytet. W styczniu 1999 roku powołana została Fundacja na rzecz Utworzenia Uniwersytetu Częstochowskiego. Na jej czele stanął ówczesny wojewoda częstochowski Szymon Giżyński. Działania podjęte przez rektora Ryszarda Szweda na rzecz przekształcenia Uczelni były prowadzone na szczeblu rządowym, z udziałem najważniejszych przedstawicieli resortu szkolnictwa wyższego, władz województwa śląskiego, jak również samorządowców. Wówczas zakładano, że Uczelnia powstanie na skutek połączenia z innymi częstochowskimi szkołami wyższymi – Politechniką Częstochowską, Wyższym Seminarium Duchowym i Instytutem Teologicznym. Pomimo dużego zaangażowania w to przedsięwzięcie planu nie udało się zrealizować. Senat Politechniki podjął nawet uchwałę, w której osoby zasiadające w tym gremium wraziły dystans do planów połączenia i utworzenia Uniwersytetu Częstochowskiego. W WSP nie porzucono już jednak planów utworzenia Uniwersytetu. Wręcz przeciwnie! – rozpoczął się proces wzmacniania Szkoły tak, by jak najszybciej spełnić stawiane przed nią wymagania. Potwierdzeniem tego było nadanie przez Centralną Komisję ds. Stopni i Tytułów Wydziałowi Filologiczno-Historycznemu uprawnień do nadawania stopnia doktora (w styczniu 2001 roku). Było to pierwsze tego typu uprawnienie, które pozwoliło, choć nie od razu, określać częstochowską Uczelnię nie tylko jako dydaktyczną placówkę akademicka o ukierunkowaniu na kształcenie nauczycieli, ale również jako Szkołę, gdzie rozwija się nauka. Niebawem takie samo uprawnienie uzyskał Wydział Matematyczno-Przyrodniczy w dyscyplinie fizyka. W związku z rozwojem, w lipcu 2001 roku do Sejmu RP trafił projekt przekształcenia Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie w Uniwersytet Częstochowski. Niestety, sprawa zakończyła się fiaskiem. Zabrakło jednego głosu poparcia w Sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży…

Kadencja rektora prof. dr. hab. Ryszarda Szweda to również znaczący wzrost liczby studentów. Właśnie za jego rządów Uczelnia kształciła ich najwięcej w całej dotychczasowej historii – nawet blisko 20 tysięcy! Prof. dr hab. Ryszard Szwed uruchomił nowe kierunki studiów, w tym tzw. nienauczycielskie. Wśród nich: język angielski – język biznesu, administracja, marketing i zarządzanie. W strukturze Uczelni pojawiły się dwie nowe biblioteki: Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego i Instytutu Filologii Obcych. Uczelnia na stałe weszła do grona szkół wyższych zjednoczonych w Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich.

W 2002 roku na funkcję rektora wybrano prof. dr. hab. Janusza Berdowskiego. W czasie sprawowania obowiązków związanych kierowaniem Uczelnią starał się kontynuować idee poprzednika dotyczące zmiany jej nazwy i uzyskania uprawnień uniwersyteckich. Zabiegi te – choć nie przyniosły spodziewanego sukcesu – zakończyły się uzyskaniem zgody na przekształcenie Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie na Akademię im. Jana Długosza w Częstochowie (od 1 października 2004 roku). Stosowną ustawę w tej sprawie podjął Sejm RP 1 lipca 2004 roku, a Senat RP – 8 lipca. W trakcie kadencji prof. dr. hab. Berdowskiego, stawiając wniosek do Sejmu RP o zmianę nazwy i przekształcenie Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Akademię, zastanawiano się nad postacią patrona, która godnie reprezentowałaby Uczelnię, odzwierciedlała jej misję i symbolizowała wartości. Rozważano kilka różnych propozycji. W kuluarach wysuwano propozycje takich postaci, jak np. związana z Częstochową poetka Halina Poświatowska. Ostatecznie uznano – i przegłosowano w Senacie Uczelni – że jej patronem będzie Jan Długosz (w trakcie posiedzenia, które odbyło się 26 marca 2003 roku). Jakiś czas później (już po zmianie nazwy Uczelni), opracowane zostało logo instytucji, zawierające skrót „AJD” – kojarzący się z Akademią – a do tego skrzydła nawiązujące do tradycji polskiej husarii oraz róg sugerujący obfitość. Autorem projektu był pracownik Uczelni kwal. ar. II st. Andrzej Desperak. Efekt pracy nad symbolem konsultowano z heraldykiem dr. hab. Marcelim Antoniewiczem z Instytutu Historii AJD.

Pierwsza inauguracja roku akademickiego – 2004/2005 (34. w historii Uczelni) – pod nową nazwą odbyła się, z uwagi na rangę wydarzenia, w Filharmonii Częstochowskiej. Wykład inaugurujący, zatytułowany Jan Długosz – patron naszej Akademii wygłosił ks. prof. dr hab. Jan Związek. W trakcie sprawowanie kadencji rektora prof. dr hab. Janusz Berdowski odniósł również wiele sukcesów związanych z rozbudową Uczelni. Spośród licznych działań Rektora należy podkreślić zwłaszcza dokończenie budowy i oddanie do użytku Magazynu Książek Biblioteki Głównej AJD w październiku 2003 roku (mieści się przy al. Armii Krajowej 36a). Dzięki ukończeniu tej inwestycji Książnica zyskała nowe powierzchnie, które pozwoliły lepiej zadbać bibliotekarzom o zbiory oraz gromadzić kolejne egzemplarze. W trakcie kadencji rektora Berdowskiego poczyniono liczne zabiegi związane z organizacją i uruchomieniem Planetarium Instytutu Fizyki (otwarte 3 października 2006 roku). W momencie udostępnienia jednostki studentom, pracownikom i innym zainteresowanym tematyką związaną z badaniami przyrody i kosmosu, był to – zdaniem fachowców – najnowocześniej wyposażony tego typu obiekt w Europie Wschodniej. Ważnym wydarzeniem w dziejach Uczelni była budowa Akademickiego Centrum Sportu (mieści się przy ul. Zbierskiego 6). Przygotowania związane z jego uruchomieniem skutkowały rozpoczęciem budowy 17 sierpnia 2007 roku. W trakcie pełnienia przez prof. dr. hab. Janusza Berdowskiego funkcji rektora Uczelnia odnotowała również spore sukcesy na polu rozwoju naukowego. Znacznie powiększyła się liczba samodzielnych pracowników ze stopniem doktora habilitowanego, która wzrosła z 51 osób w 2002 roku do 75 osób na koniec 2007 roku. Progres dotyczył również profesorów tytularnych – w 2002 roku Uczelnia zatrudniała 24 osoby z tytułem profesora, a w 2007 zanotowano już 27 osób. 23 kwietnia 2007 roku Centralna Komisja ds. Stopni i Tytułów przyznała Wydziałowi Filologiczno-Historycznemu AJD uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego w dyscyplinie historia. Zmiany dotyczyły również struktury Uczelni. W trakcie pełnienia drugiej kadencji przez rektora prof. dr. hab. Janusza Berdowskiego utworzono piąty wydział – Wydział Nauk Społecznych. Prof. dr hab. Janusz Berdowski wniósł również wkład w rozwój dydaktyki i powiększenie oferty kształcenia. W 2002 roku Uczelnia kształciła na 15 kierunkach studiów (8 magisterskich i 7 licencjackich), pięć lat później była to liczba 22 kierunków studiów (10 magisterskich i 12 licencjackich). W 2007 roku odbyło się również wydarzenie związane z nadaniem pierwszych tytułów profesora honorowego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pierwszymi uhonorowanymi zaszczytem byli dwaj naukowcy z Ukrainy: prof. dr hab. Jurij Bielaiew (z Państwowego Uniwersytetu w Chersoniu) i prof. dr hab. Aleksander W. Głuzman (z Krymskiego Uniwersytetu Humanistycznego w Jałcie).

Prof. dr hab. Janusz Berdowski planami wybiegał w przyszłość, widząc szansę na zmianę nazwy Uczelni i podwyższenie jej statusu do poziomu uniwersyteckiego. Jego działania przez obydwie kadencje miały na celu rozwój Uczelni, a z drugiej strony polegały na szukaniu sprzyjających okoliczności oraz sposobów realizacji zamierzeń. Po nim funkcję rektora objął także fizyk – dr hab. inż. Zygmunt Bąk, prof. AJD. Podobnie jak poprzednik kierował Uczelnią przez dwie kadencje, w latach 2008–2012 oraz 2012–2016. Okres ten zapisał się w historii Uczelni jako czas dynamicznego rozwoju. Akademia uruchomiła pierwsze studia doktoranckie (studia III stopnia) prowadzone przez Wydział Filologiczno-Historyczny na kierunku historia. Uzyskała również uprawnienia do nadawania stopnia doktora na kolejnych kierunkach: literaturoznawstwie, językoznawstwie i na chemii. Podjęto starania o uzyskanie szóstego uprawnienia do nadawania stopnia doktora – w zakresie sztuk plastycznych w dyscyplinie sztuki piękne. Mało kto chyba przypuszczał, że na realizację owego celu przyjdzie jednak poczekać kilka lat. Czas ten upłynął na staraniach i zabiegach, które miały prowadzić do realizacji zamierzenia. Niestety, stawiane przeszkody skutecznie blokowały rektorowi Z. Bąkowi możliwość postawienia wniosku o zmianę nazwy akademii i przekształcenia na uniwersytet. W tym momencie należy się mała dygresja: ustawa, która weszła w życie w 2005 roku Prawo o szkolnictwie wyższym, wprowadziła w życie pojęcie uniwersytetu tzw. przymiotnikowego, czyli o określonym profilu kształcenia. Władze Uczelni za cel obrały właśnie przekształcenie Akademii w Uniwersytet profilowany. By myśleć o takim kroku, Uczelnia musiała legitymować się sześcioma uprawnieniami do nadawania stopnia doktora. Wciąż miała jednak tylko pięć takich praw.

Społeczność akademicka pod kierunkiem rektora dr. hab. inż. Zygmunta Bąka odnotowała liczne sukcesy na polu rozwoju nauki. Przykładem postępu może być osiągnięcie przez Wydział Filologiczno-Historyczny prawa – po raz pierwszy w historii Uczelni – nadawania stopnia doktora habilitowanego (w dyscyplinie historia). W tym czasie odbyła się również pierwsza uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa. Wyróżnieniem tym uhonorowano znanego historyka mediewistę prof. dr. hab. h.c. mult. Henryka Samsonowicza (jesienią 2010 roku). Znaczne zmiany zaszły w dydaktyce. Uczelnia uruchomiła studia I, II i III stopnia, a także studia zakończone uzyskaniem przez absolwentów tytułu inżyniera. Uruchomione zostały także m.in. pierwsze kierunki studiów w obszarze nauk medycznych i nauk o zdrowiu, które – co należy podkreślić – wytyczają nowy kierunek rozwoju Uczelni.

W czasie pełnienia przez dr. hab. inż. Zygmunta Bąka funkcji rektora znacznie powiększyła się baza lokalowa Uczelni. Zakończono budowę i oddano do użytku Akademickie Centrum Sportu (ul. Zbierskiego 6). Udało się zdobyć środki oraz rozpocząć i niebawem ukończyć budowę obiektu przy ul. Zbierskiego 2/4. Wyremontowano gruntownie pomieszczenie w budynku przy al. Armii Krajowej 13/15. Powstała nowoczesna aula mogąca pomieścić blisko 300 osób, wyposażona w kabiny dla tłumaczy, a nawet zaplecze umożliwiające organizację koncertów i sztuk teatralnych. W toku kadencji dr. hab. inż. Zygmunta Bąka, gruntownie zmodernizowano Dom Studencki „Skrzat”, termomodernizacji poddano budynki mieszczące się przy al. Armii Krajowej 13/15, ul. Dąbrowskiego 14 i ul. Waszyngtona 4/8. W tym ostatnim przypadku rozpoznawalny i kojarzony z Uczelnią budynek zmienił się nie do poznania. Na jego fasadzie zamontowano angielski odpowiednik nazwy Uczelni – „Jan Dlugosz University in Czestochowa”. Napis wzbudził nawet zainteresowanie lokalnych mediów, których przedstawiciele ten krok początkowo uznali jako „nadmiernie ambitny” (- zbyt wybiegający w przyszłość). W budynku mieszczącej się przy ul. Waszyngtona 4/8 rozpoczęto modernizację auli nr 121.

Hucznie w całym kraju odbyły się obchody 600-lecia urodzin Jana Długosza – patrona częstochowskiej Uczelni. By podkreślić rangę postaci, Sejm RP ogłosił rok 2015 Rokiem Jana Długosza. Nasi Akademicy włączyli się w cykl okolicznościowych przedsięwzięć, organizując szereg konferencji, koncertów, odczytów i innych spotkań, których celem było uczczenie osoby patrona i upamiętnienie jego osiągnięć. Warto podkreślić, że w omawianym okresie odbyło się wiele ważnych konferencji naukowych, sympozjów i jubileuszy, których rozgłos w dużym stopniu przyczynił się do podniesienia prestiżu Akademii w Polsce i poza jej granicami. Jednym ze znaczących wydarzeń był 57. Zjazd Polskiego Towarzystwa Chemicznego oraz Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego (wrzesień 2014 roku). Głównym organizatorem Zjazdu była Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, a współorganizatorami: Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN w Łodzi, Wydział Chemii Uniwersytetu Łódzkiego, Wydział Inżynierii Produkcji i Technologii Materiałów Politechniki Częstochowskiej oraz Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego. Gościem specjalnym Zjazdu był profesor Ei-ichi Negishi, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w 2010 roku (na razie jedyny noblista, który odwiedził Uczelnię).

Na bazie działań związanych ze wzmacnianiem Uczelni, dr hab. inż. Zygmunt Bąk czynił usilne starania zmierzające do zmiany nazwy Akademii na Uniwersytet. Z jego inicjatywy odbyły się liczne spotkania, których celem było uzyskanie dla tej idei szerokiego poparcia różnorodnych środowisk. Uczestniczyli w nich m.in. przedstawiciele rządu RP, parlamentarzyści, pracownicy uczelni wyższych, biznesmeni, przedstawiciele świata kultury i sztuki.

U progu Uniwersytetu

1 września 2016 roku funkcję rektora objęła prof. dr hab. Anna Wypych-Gawrońska. Tym sposobem, pierwszy raz w historii Uczelni, o kierunkach jej rozwoju miała decydować kobieta. Inauguracja nowego roku akademickiego, pierwszego w kadencji prof. dr hab. Anny Wypych-Gawrońskiej jako rektora, odbyła się w świeżo wyremontowanej auli przy ul. Waszyngtona 4/8. Używając kolokwializmu, można powiedzieć, że „kultowe” pomieszczenie nie tylko zyskało nową aranżację, ale również nazwę. Od tej pory byłą aulę nr 121 akademicy określają mianem „Auditorium Maximum”. Niecodziennym, aczkolwiek ważnym wydarzeniem była decyzja władze Uczelni o przejęciu części aktywów i bazy dydaktycznej Wyższej Szkoły Hotelarstwa i Turystyki w Częstochowie (od roku akademickiego 2016/2017). Sukcesem stało się także uruchomienie magisterskich studiów na kierunku prawo. Innym istotnym w procesie dydaktyki posunięciem było zaproponowanie studentom bezpłatnej nauki języków tzw. „rzadkich”. Zaproponowano im naukę m.in. języka czeskiego, chińskiego, serbskiego, czy portugalskiego. Wyposażeni w takie umiejętności absolwenci, i przy założeniu że znają język angielski, władze Uczelni chcą zapewnić im dobry start na rynku pracy.

Jednak najważniejszym wyzwaniem kadencji prof. dr hab. Anny Wypych-Gawrońskiej stało się przekształcenie Uczelni i nadanie jej nazwy „uniwersytet”. Na realizację tego zamierzenia przyszło poczekać do początków 2018 roku. 29 stycznia owego roku decyzją Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów Instytut Sztuk Pięknych Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie uzyskał uprawnienia do nadawania stopnia doktora sztuk plastycznych w dyscyplinie sztuki piękne. Było to szóste uprawnienie, które stało się przepustką do podjęcia starań zmierzających do zyskania rangi uniwersyteckiej. W ostatnim dniu stycznia Senat Akademii podjął jednogłośnie uchwałę dotyczącą zmiany nazwy Uczelni. Kilka dni później, w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego odbyło się spotkanie potwierdzające rozpoczęcie działań na rzecz zmiany nazwy Uczelni. Prowadził je wiceminister prof. dr hab. Aleksander Bobko. Uczestniczyli w nim: rektor prof. dr hab. Anna Wypych-Gawrońska, prorektor ds. rozwoju dr hab. inż. Zygmunt Bąk oraz częstochowscy parlamentarzyści – poseł Szymon Giżyński i senator Artur Warzocha. W konsekwencji tych działań już w maju wicepremier rządu RP, minister nauki i szkolnictwa wyższego dr Jarosław Gowin podpisał rozporządzenie o zmianie nazwy Akademii im. Jana Długosza na Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie. Oficjalnie nowa Uczelnia rozpoczęła działalność 1 czerwca 2018 roku. Z kronikarskiego obowiązku należy wspomnieć, że już kilka dni wcześniej na fasadzie budynku głównego pojawił się nowy napis obwieszczający częstochowianom rozpoczęcie kolejnego rozdziału w życiu częstochowskiej Alma Mater. Opracowano również nowy znak graficzny, którym identyfikować się będzie społeczność uniwersytecka. Na bazie dotychczasowego logo zmian dokonał kwal. ar. II st. Andrzej Desperak. 20 czerwca odbyło się pierwsze w dziejach Uniwersytetu Święto Uczelni. Akademicy wzięli udział w uroczystej mszy świętej w kościele Najświętszego Imienia Maryi w Częstochowie. W trakcie nabożeństwa JE Arcybiskup Częstochowski ks. dr Wacław Depo dokonał poświęcenia sztandaru Uczelni. Po zakończeniu mszy, uroczysty orszak przemaszerował pod pomnik Józefa Piłsudskiego, gdzie złożone zostały kwiaty (należy odnotować, że uzyskanie rangi uniwersyteckiej zbiegło się z obchodami 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości). Uroczystości były kontynuowane w budynku Uczelni przy ul. Waszyngtona, gdzie m.in. tytuł doktora honoris causa odebrał zasłużony dla Uniwersytetu prof. dr hab. Stanisław Gajda. Równie okazale wypadła 48. Inauguracja nowego roku akademickiego 2018/2019. Było to pierwsze rozpoczęcie roku z nową nazwą Uczelni (3 października).

Spotykamy się dzisiaj na wyjątkowej inauguracji, pierwszej w historii naszej Alma Mater pod nową nazwą. Pierwszej – uniwersyteckiej. Ma dla nas wymiar szczególny również fakt, że pierwsza inauguracja w Uniwersytecie Humanistyczno-Przyrodniczym im. Jana Długosza w Częstochowie odbywa się w tak ważnym dla Polski roku – jubileuszu 100-lecia odzyskania przez Naszą Ojczyznę niepodległości. Jest to także istotny rok dla całego szkolnictwa wyższego i nauki polskiej – rok wejścia w życie nowej Ustawy 2.0, zwanej dalej Konstytucją dla Nauki

– zwróciła się do zgromadzonych w trakcie przemówienia inauguracyjnego rektor prof. dr hab. Anna Wypych-Gawrońska.

Zgodnie z zapowiedziami pani rektor, rok akademicki 2018/2019 upłynął pod znakiem zmian i przygotowań do wymogów określonych przepisami zawartymi w Konstytucji dla nauki. Uchwalono nowy statut Uniwersytetu określający zasady pracy i funkcjonowania Uczelni. Na mocy tego prawa powołano pierwszą w historii Radę Uczelni. Najważniejszymi innowacjami wprowadzonymi w jej strukturze było rozpoczęcie pracy przez 6 wydziałów (a nie jak dotychczas 4). W miejsce starych jednostek powstały Wydziały: Humanistyczny; Prawa i Ekonomii; Nauk Społecznych; Nauk Ścisłych, Przyrodniczych i Technicznych; Nauk o Zdrowiu oraz Wydział Sztuki. Obowiązki i zadania wydziałów w większym niż dotychczas stopniu przekazano katedrom i zakładom, które w większości przypadków przejęły zadania po instytutach (w sumie 26 mniejszych jednostek). Natomiast zadania związane z kształceniem doktorantów przejęła Szkoła Doktorska. Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden ważny fakt. W rok akademickim 2018/2019 Uczelnia weszła z niezwykle silną kadrą naukową i dydaktyczną. Na ok. 450 pracowników, aż 150 osób (czyli ponad 1/3) szczyciło się tytułami naukowymi profesora i stopniem doktora habilitowanego.

W minionym roku akademickim nie zabrakło wydarzeń o znakomitej randze, które głośnym echem odbiły się w regionie i poza jego granicami. Na początku grudnia 2018 roku w Częstochowie, w siedzibie Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie oraz na Jasnej Górze odbyła się Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Tyś naszą Hetmanką. Jasnogórskie drogi do niepodległości”. Spotkanie uświetniał koncert Rafała Blechacza (na fortepianie) i towarzyszącej mu Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Jacka Kaspszyka. Patronat Narodowy w Stulecie Odzyskania Niepodległości nad Konferencją objął Prezydent RP Andrzej Duda. Innym ważnym wydarzeniem było wyróżnienie Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie Złotym Laurem Umiejętności i Kompetencji. Kapituła zajmująca się przyznawaniem wyróżnień doceniła Uczelnię w kategorii „Nauka i Innowacyjność”.

Rektor prof. dr hab. Anna Wypych-Gawrońska zapoczątkowała w dziejach Uczelni zupełnie nowy rozdział związany z rozwojem nauk o zdrowiu i staraniami o uruchomienie kierunku lekarskiego. W pierwszej połowie 2019 roku Uniwersytet wysłał do Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułu Naukowego wniosek w sprawie uzyskania uprawnień do nadawania stopnia doktora w dyscyplinie nauki o zdrowiu. Wiadomość o planach uruchomienia kierunku lekarskiego została przyjęta jako nie lada sensacja. Uczelnia, kiedyś kształcąca tylko nauczycieli, a obecnie o statusie uniwersyteckim, czyni starania zmierzające do uruchomienia elitarnego kierunku kształcenia, który w świadomości wielu był dotychczas zarezerwowany dla dużych ośrodków akademickich, zlokalizowanych głównie w miastach wojewódzkich. Uczelnia w maju odnotowała kolejny sukces na polu rozwoju nauk o zdrowiu. Odbyła się uroczystość czepkowania studentów kierunku „pielęgniarstwo” (po raz drugi w historii Uczelni), połączona z otwarciem nowoczesnej pracowni umiejętności pielęgniarskich. Środowisko lekarskie otrzymuje bodziec z informacją, że Uczelnia zamierza rozwijać kształcenie i badania w tym kierunku.

Rozwój badań naukowych i ich wdrażanie, wraz z realizacją licznych projektów (mowa o sumie ponad 20 milionów złotych wygranych w konkursach NCN, NCBR, MNiSW, NAWA oraz projektów europejskich , które Uczelnia wygrała w roku akademickim 2018/2019), znacznie wywindował Uniwersytet w opublikowanym w czerwcu 2019 roku Rankingu Uczelni Akademickich 2019. W stosunku do minionych lat Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie zanotował spory awans. W zestawieniu Uniwersytet zajął miejsce w przedziale 51–60. To najlepsza pozycja, jaką Uczelnia zajęła w dwudziestoletniej historii istnienia rankingu opracowywanego przez „Perspektywy”. W ubiegłym roku Uczelnia została sklasyfikowana na pozycjach w przedziale 61–70 (na ponad 90 sklasyfikowanych uczelni). Innym ważnym aspektem jest towarzyszący realizacji projektów prestiż. Przykład? – w ramach konkursu badawczego NCBR Uniwersytet uzyskał środki na realizację projektu, którego twórcą jest dr hab. Janusz Kapuśniak, prof. UJD prorektor ds. nauki i współpracy z zagranicą. To projekt badawczy z budżetem przekraczającym blisko 7,5 mln złotych, z kwotą dofinansowania ponad 5.5 mln złotych, z zakresu technologii produkcji żywności nowej generacji, badający wpływ na zdrowie dzieci i młodzieży błonnikowego preparatu prebiotycznego. W ramach niego częstochowski Uniwersytet jest liderem konsorcjum, w skład którego weszły Instytut „Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka”, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Politechnika Łódzka oraz spółka Tymbark. Uniwersytet od wielu lat wpływa na lokalną społeczność. Idąc z duchem czasów rektor prof. dr hab. Anna Wypych-Gawrońska włączyła społeczność akademicką w realizację projektu pn. „Uniwersytet dla Ziemi”. Wszak jedną z misji Uczelni jest wychowanie i ukazywanie pozytywnych wzorców. Podjętą inicjatywę wypełnioną działaniami na rzecz klimatu z pewnością docenią nie tylko współcześnie żyjący mieszkańcy Częstochowy i regionu, ale także przyszłe pokolenia.

Rok akademicki 2020/2021 Uczelnia rozpoczęła ze znacznym poszerzeniem oferty kształcenia. Wśród nowych kierunków znalazły się m.in: pedagogika międzykulturowa z mediacją (studia I stopnia), inżynieria multimediów – specjalność film i montaż obrazu filmowego (studia I stopnia), poradnictwo rozwojowe i pomoc psychologiczna (studia II stopnia), pedagogika specjalna (studia jednolite magisterskie, 5 -letnie). To nie koniec. Plany rozwoju oferty dydaktycznej sięgają znacznie dalej. W tym miejscu jednak lepiej o nich nie wspominać, a skupić się na ukazaniu innych dokonań.

Od początku swojego istnienia pracownicy, studenci i absolwenci to jej największy siła i skarb. To dzięki ich determinacji i zaangażowaniu uzyskiwali lub budowali kolejne budynki, tworzyli nowe kierunki i pola badawcze, wyposażali pracownie. Często rozwojowi towarzyszyły wyrzeczenia lub rezygnacja z innych planów. Podkreślmy, że Uczelnia swoim początkiem sięga Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Wyrosła w jej rzeczywistości i realiach, gdzie trudno było o środki i rozwój, a nie każda inicjatywa spotykała się z aprobatą, by nie powiedzieć, że napotykała z różnych względów na bariery. Koniec PRLu i rozpoczęcie nowego etapu w dziejach państwa i narodu zapoczątkowuje nowy rozdział również dla szkolnictwa wyższego. Pojawiają się możliwości i mniejsze uzależnienie od władzy centralnej. Jednak likwidacja województwa częstochowskiego, powoduje odpływ firm i instytucji z Częstochowy. Znajduje to przełożenie może nie tylko w postrzeganiu miasta jako ośrodka akademickiego, ale znacznie ułatwia rozwój innym ośrodkom akademickim i powiększenie ich potencjału. Na ich tle traci również Uczelnia. Wejście Polski do Unii Europejskiej uruchamia nowe możliwości. Pojawiają się środki na inwestycje i badania naukowe. Pracownicy, studenci i doktoranci zyskują możliwość kształcenia w zagranicznych ośrodkach. Coraz częściej Uczelnia jest miejscem zdobywania wykształcenia i dyplomu przez cudzoziemców. Władze Uczelni wykorzystują te szanse budując ośrodek akademicki na miarę XXI wieku. Autor podjął się trudnej próby ukazania w skromnym opracowaniu procesu, który trwa praktycznie każdego dnia.
Niełatwe jest to zadanie wobec ogromu materiału faktograficznego, który narósł przez blisko 50 lat istnienia Uczelni, która wkrótce przystąpi do świętowania jubileuszu. Czy mu się to udało? – prosimy Internautów, by sami znaleźli odpowiedź na to pytanie!